همه ما در زندگی روزمره‌مان به نوعی در حال امانتداری از مال دیگران هستیم. اما گاهی پیش می‌آید که خواسته یا ناخواسته، در امانت دیگری که به ما اعتماد کرده است، خیانت کنیم.
اگر می‌خواهید با جزئیات این جرم که در همه ادیان الهی گناه شمرده می‌شود، آشنا شوید، این گزارش را که در گفت و گو با «دکتر محسن طاهری جبلی» عضو هیئت علمی دانشگاه و وکیل دادگستری، تهیه شده است، تا آخر بخوانید.
قبل از هر چیز خوب است بدانید، خیانت در امانت، به هر رفتار خائنانه، نسبت به چیزی که به عنوان امانت نزد دیگری سپرده شده است، گفته می‌شود. این امانت می‌تواند هرچیزی، مانند سند یا مال یا سندی که نشان‌دهنده وجود مالی است، باشد. این خیانت معمولا از طرف کسی است که درعرف یا قانون، به عنوان امین شناخته می‌شود یا در اصطلاح حقوقی «ید امانی» دارد و این امین یا مورد اعتماد بودن از سوی قانون یا خود مردم مشخص می‌شود. در امانت دادن دو حالت وجود دارد.
گاهی قرارداد کتبی بین دو نفر امضا می‌شود و در آن مشخصات مال آورده می‌شود. برای نمونه اجاره اتومبیل برای چند روز در این حوزه قرار میگیرد. اما گاهی نیزهیچ قرادادی بین دوطرف امضا نمی‌شود؛ مانند کسی که در جایی کار می‌کند و از وسایل محیط کار استفاده می‌کند و این وسایل به طور قانونی یا عرفی پیش او امانت است، اما برای امانتداری و استفاده از آن، با صاحب کارش هیچ قراردادی امضا نکرده است.
«خیانت در امانت»، جرم است
فراموش نکنید، خیانت در امانت در تمامی نظام‌های فقهی و دینی جرم به حساب می آید. این جرم در همه ادیان، کاری غیراخلاقی است. گفتنی است که در دین اسلام این جرم، گناه نیز شمرده می‌شود و در قرآن به آن اشاره شده است. اما در کل، این نوع از خیانت، در مقررات کشور ما طبق مواد متعددی مانند 673 و 674 قانون مجازات اسلامی جرم بوده و به 2 دسته، عام و خاص تقسیم می‌شود.
خائن زندانی می شود
اگر شما از کسانی هستید که به امانتداری اعتقادی ندارید یا در میان دوستان و آشنایان چنین کسی را می‌شناسید، باید بدانید که طبق ماده 674 قانون مجازات اسلامی، هرگاه اموال منقول یا غیر منقول که شامل هر نوع مال، املاک یا نوشته‌هایی مانند سفته، چک و مانند آن می‌شوند، به عنوان اجاره یا رهن یا هر چیزی، برای امانت در اختیار شخصی گذاشته شود و آن شخص که امانتدار است، از امانت سوءاستفاده یا آن مال را تصاحب یا گم کند، به «حبس از 6 ماه تا 3 سال» محکوم می‌شود.
البته این مجازات می‌تواند تخفیف یا تشدید هم بشود. بنابراین اگر کسی در چک یا سند تجاری خیانت کرد، از او به دادگاه شکایت می‌شود. البته نمی‌توانید به راحتی ادعای خود را ثابت کنید، زیرا اصل بر این است که کسی بدون دلیل به کسی چک یا سند نمی‌دهد و به طور حتم برای پرداخت بدهی این کار را کرده است. اگر شخصی ادعا کند که چک او مورد سوءاستفاده قرار گرفته است، حرفش برابر قانون پذیرفتنی نیست و باید ثابت کند حرفی که می‌زند، درست است. یادتان باشد اگر چنین تهمتی را به کسی زدید و نتوانستید ادعای خود را ثابت کنید، شخص مقابل، می‌تواند از شما به اتهام افتراء، شکایت کند.
چک، تضمین‌کننده تعهد نیست
موارد زیادی برای خیانت در امانت وجود دارد. یکی از آن ها در صورتی است که شخصی معامله ملکی را انجام دهد و چکی را در بنگاه معاملات به عنوان امانت برای اجرای تعهدش بگذارد. اگر مشاوراملاک که نسبت به چک هیچ حقی ندارد، از آن استفاده کند یا بعد از این که صاحب چک، تعهد خود را انجام داد، چک را به او تحویل ندهد، در امانت، صاحب چک خیانت کرده است. در این‌مورد هم می‌توان از مشاور املاک به عنوان خائن، به دادگاه شکایت کرد.
یادتان باشد با این که قانون به راحتی از کنار متخلف نمی‌گذرد، اما برای جلوگیری از مشکلات زیادی که در این مورد به وجود خواهد آمد، قبل از دادن چک، به یاد قانون چک بیافتید که می‌گوید: «صدور چک به عنوان تضمین تعهد، خلاف قانون است». از نظر قانون، چک در حکم پول نقد است و هر کس خلاف این موضوع عمل کند، خلاف قانون عمل کرده است و باید مجازات آن را هم تحمل کند.
رفتار متعارف، شرط امانتداری
یادتان باشد شرط امانتداری، رفتار متعارف است. کسی که مالی را اجاره می‌کند، امانتدار به حساب می‌آید. بنابراین اگر از چیزی که اجاره کرده است، سوءاستفاده کند، مجرم است و مجازات می‌شود. برای مثال، اگر شخصی خانه‌ای را برای سکونت اجاره کند اما از آن برای کارهای تجاری یا درکل چیزهایی غیر از قرارداد استفاده کند، خائن به حساب می‌آید. همچنین بسیار پیش می‌آید که شخصی ماشینی را برای مراسم عروسی، اجاره، اما با آن مسافرکشی و کارهای دیگری انجام گیرد.
این افراد باید بدانند که شاید از نظر آنها کارشان اشکالی نداشته باشد، اما از نظر قانون در امانت دیگری خیانت کرده‌اند. بارها نیز رخ داده است که دادن وکالت ملکی به یک وکیل برای انجام کارهای حقوقی آن، با مشکلات زیادی مواجه شده است و حتی در برخی موارد، وکیل ملک را به نام خود کرده یا فروخته و در امانتی که نزد او بوده، خیانت کرده است. طبق ماده 674 قانون مجازات اسلامی، این رفتار نیز خائنانه است و خائن بر اساس قانون، به سزای اعمال خود می‌رسد.
ماموران دولتی باید امانتدار باشند
ماموران دولتی که از ماشین‌های دولتی و متعلق به اداره شان برای کارهای شخصی استفاده می‌کنند، یا این‌که سند اداری که در اختیار دارند را به شخصی که صلاحیت ندارد، می‌دهند، کارشان از مصادیق خاص خیانت در امانت است. ماده 604 قانون مجازات اسلامی درباره این افراد می‌گوید:
« هر یک از مستخدمان دولت، اعم از قضایی و اداری، اوراق و افرادی که برای انجام وظیفه به آن ها داده شده است، مخدوم یا معدوم کنند یا به کسی بدهند که از نظر قانونی صلاحیت ندارد، این کارشان جرم است وعلاوه بر جبران خسارت به حبس از 3 ماه تا 1 سال محکوم می‌شود».
این تخلف جزو تخلفات مخصوص ماموران دولت است. البته در این مورد جرم دیگری به نام «تصرف غیرقانونی» وجود دارد که در آن شخصی از اسناد دولتی به نام خود سوءاستفاده می‌کند، مجازات این جرم نیز که از مصادیق خاص خیانت در امانت است، 74 ضربه شلاق و جبران خسارات تعیین شده است.
البته این جرم با اختلاس تفاوت‌هایی دارد، زیرا شخص فقط از اموال دولتی استفاده کرده، اما چیزی را از آن برنداشته است. اما کارمندان دولتی به اموال دولت دست‌درازی می کنند و آن را بدون مجوز شرعی و قانونی برمی‌دارند که به این عمل مجرمانه، اختلاس می‌گویند. اختلاس، طبق ماده 5 قانون تشدید مجازات مرتکبان ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، از مصادیق خاص خیانت در امانت است، به این معنا که اگر مامور دولتی، مالی را که در اختیار دارد، برای خود بردارد، مجرم است و به مجازات رد مال، غرامت و انفصال از خدمت دولتی از 6 ماه تا 5 سال حبس محکوم می‌شود. اما توجه داشته باشید که اگر کسی اختلاس کند و در نظام اقتصادی کشور اخلال به‌وجود آورد، به نظر برخی از اساتید حقوق این عمل مجرمانه وی می تواند در حکم محاربه باشد .
برای مقابله با جرم خیانت در امانت، قبل از هرچیز باید به همه آموزش داده شود که هرچیزی را که در اختیار دارند، به معنای تعلق داشتن به آنها نیست و مالکش نیستند.
همچنین همه ما باید بدانیم، زمانی که بر مسند کاری نشستیم، خود را مسئول بدانیم. برای مثال، رییس یک اداره باید بداند که مورد احترام و اعتماد و امانتدار مردم است و مالک اداره نیست. اگر به این موضوع توجه داشته باشد، هرگز در امانت مردم خیانت نمی‌کند و مراقب اعمال سایر کارمندان هم می‌شود.
